مسجد قبة الصخرة

«قبه» در زبان عربی به بنایی که سقف آن گرد و بر آمده باشد می گویند (گنبد) و «صخره‌» عبارت‌ است‌ از يك‌ تخته‌ سنگ‌ نامنتظم‌ به رنگ سفید مایل به کرم، كه‌ روزگارى‌ قله‌ى‌ كوه‌ موريا بوده‌ است‌. معروف است که در شب معراج حضرت‏ محمد(صلی الله علیه وآله) از روی این صخره به معراج رفتند. و طبق نوشته ثبت شده برروی سنگ، اثر پای پیامبر و اسب بالدارش براق برجا مانده است. طول صخره از شمال به جنوب ۱۷٫۵ متر و عرض آن از مشرق به مغرب سیزده متر و ارتفاع آن یک تا دو متر است.

تاریخچه قبة الصخره

در زمان یزید و بعد از شهادت امام حسین(ع)، امویان تحت فشار مردم از شهر مدینه رانده شدند. کعبه طی یورشی دچار آتش سوزی گردید و امویان از این بابت تا مدت های مدید مورد نکوهش قرار گرفتند. این کشمکشها در 693 میلادی با مرگ خلیفه (عبدالله بن زبیر) به پایان رسید.

جانشین یزید، عبدالملک مروان پشت به دنیای عرب کرد، او می دانست که اورشلیم زیارتگاه یهودیان و مسیحیان می‌باشد و کوشش بسیار کرد تا اعتبار و حرمتی را که به دو شهر مقدس مسلمانان اختصاص داشت به اورشلیم منتقل نماید و باتوجه به منافع مادی که از تجمع سه دین معتبر دنیا در یک مکان واحد مقدس حاصل می‌شد، تلاش داشت تا سومین شهر مقدس مسلمانان را به قطب پر جاذبه‌ای تبدیل نماید. برای تحقق بخشیدن به چنین آرمانی، عبدالملک دستور ساختن بنایی با شکوه و جلالی بی نظیر در قله موریا، محلی که یهودیان جشن یادبود حضرت ابراهیم (جدّ مشترک یهودیان و مسیحیان) را در آنجا به پا می کردند داد. پس قبة الصخره در محل قدیمی معبد سلیمان بنا شد، معبدی که زمانی به وسیله بخت النصر ویران و دوباره به دست هرود ساخته شد و بار دیگر در سال 70 میلادی تیتوس اقدام به تخریب آن نمود.

نیت آن بود که قبة الصخره به عنوان کانونی همه توجهات را به خود جلب کرده و مرکزیتی در میان مساجد مسلمانان داشته باشد و به این ترتیب همان خصوصیت و ویژگی که متعلق به خانه پیغمبر بود، به این مکان اختصاص یابد. بنای مذکور بین سالهای 692 و 687 میلادی ساخته شد.

سپس مأمون، خلیفه عباسی آن را ترمیم و دیوار هشت ضلعی آن را بنا کرد. در ۱۰۹۹ م، صلیبیون وارد بیت المقدس شدند و قبة الصخره به کلیسا تبدیل شد. صلیبیان داخل و خارج آن را با نقاشیها و تصاویر قدیسین مسیحی آراستند، و صلیب زرین بزرگی بر بالای گنبد نصب کردند. در ۵۸۲ هجری قمری (۱۱۸۷ م)، صلاح الدین ایوبی در بیت المقدس تغییراتی داد. در زمان سلطان سلیمان قانونی (پادشاه عثمانی)، بنای قبة الصخره کاملا تجدید شد و در زمان سلاطین عثمانی گنبد مطلا گردید. در سال ۱۹۶۴ مجددا تجدید بنا گردید.

مختصات و معماری

شکل قبه الصخره خلاف ساختمان های مساجد و اماکن مقدس جهان که معمولا مستطیل شکل هستند، از یک هشت ضلعی منتظم تشکیل گردیده که طول هر یک از اضلاع آن ۱۹٫۲۰ متر و قطر آن ۵۴٫۸۶ متر است.

ساختمان قبةالصخره باز هم خلاف ساختمان مساجد معمول فقط دارای یک گنبد بزرگ می باشد که قطر آن ۲۳٫۷۷ متر و ارتفاعش ۲۱ متر می باشد. ارتفاع ساختمان از کف تا انتهای گنبد ۳۳ متر است. بنای دایره شکل مرکزی دربرگیرنده صخره است، گنبدی برروی آن قرار دارد که عنوان مسجد براساس آن می‌باشد. این گنبد دارای ابعادی بزرگتر از معمول بوده و انتهای (نوک) آن مخروطی (بطور تقریب) است. استخوان بندی اولیه در اصل چوبی است و طبق فرمول متشکله از دو پوسته تشکیل می شود. قسمت خارجی آن از مس زرین است که در سال 1960 میلادی با افزودن شبکه بندی فلزی و پوششی از آلومینیوم طلایی آن را مرمت کردند. نور و روشنایی داخل ساختمان به وسیله‌ی دو ردیف پنجره تامین می‌گردد که یک ردیف آن در دیوار های هشت ضلعی و ردیف دیگر در دیواره تحتانی ساختمان است. ساقه گنبد دارای شانزده پنجره است. این دیوارها با بهترین سنگهای مرمر و نیز دیوار های بالا با بهترین کاشی های ایرانی و عثمانی پوشیده شده اند. در سطح درونی گنبد آیاتی از قرآن مجید با بهترین خط و با طلای ناب نوشته شده است.

منابع

(1). العمارة‌ فى‌ صدرالاسلام‌، د.كمال‌ الدين‌ سامح‌، ص‌ 146.

(2). المساجد فى‌ الاسلام‌، طه‌ ولى‌، ص‌ 561.

(3). صفحات‌ من‌ تاريخ‌ تونس‌، محمد بن‌ الخوجة‌، ص‌ 83.

(4). مسجد قبه الصخره، سایت بینات، تاریخ بازیابی : 20 فروردین 1392.

(5). سایت هنر اسلامی.

(6). سایت ویکی شیعه.